TAP: Ένας αγωγός, δεκάδες ανθρώπινες ιστορίες «καλής ενέργειας»

Ξυπνά ένα κάποιο είδος υπερηφάνειας κάθε φορά που καλείσαι να κάνεις ρεπορτάζ για ένα μεγάλο κατασκευαστικό έργο. Είναι θεωρώ η φύση αυτών των έργων, τα χρηματικά ποσά για την υλοποίησή τους, ο αριθμός των εμπλεκομένων, αλλά και το πραγματικό μέγεθός τους που προκαλούν αυτό το αίσθημα ανάτασης. Στην συγκεκριμένη περίπτωση βέβαια, στο έργο του Διαδριατικού Αγωγού φυσικού αερίου, γνωστού και ως TAP (εκ του Trans Adriatic Pipeline), πέρα από όλα τα παραπάνω, συνδράμει σε αυτό το αίσθημα υπερηφάνειας και κάτι ακόμα. Η γνώση ότι ο αγωγός αυτός είναι το μεγαλύτερο κατασκευαστικό έργο στα χρόνια της κρίσης, με τεράστια οφέλη για την ελληνική οικονομία και κοινωνία – ιδίως την τοπική.

Επιμέλεια Χρήστος Χατζηιωάννου

Ένα έργο που δεν είδαμε να προβάλλεται πολύ στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, ίσως επειδή αφοσιώθηκε κυρίως στη σωστή, μεθοδική δουλειά και σε αποτελέσματα τα οποία έχουν ένα πραγματικά σημαντικό κι ευρύ όφελος για τη χώρα μας.

Τι είναι ο Διαδριατικός Αγωγός με απλά λόγια; Είναι ένας αγωγός ο οποίος θα μεταφέρει φυσικό αέριο από την περιοχή της Κασπίας στην Ευρώπη, ως μέρος του συστήματος αγωγών που λέγεται Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου. Ο TAP συνδέεται με τον αγωγό φυσικού αερίου Ανατολίας (TANAP) στα ελληνοτουρκικά σύνορα και διέρχεται από τη Βόρεια Ελλάδα, την Αλβανία και την Αδριατική Θάλασσα προτού καταλήξει στις ακτές της Νότιας Ιταλίας όπου θα συνδεθεί στο ιταλικό δίκτυο φυσικού αερίου. Μοιάζει απλό; Σίγουρα δεν είναι.

Η αναγκαιότητα ύπαρξης του αγωγού αυτού υποδεικνύεται από τη ζωτικής σημασίας λειτουργικότητά του όχι μόνο για τη χώρα μας, αλλά για ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου δίνει μία εναλλακτική παροχής φυσικού αερίου στις χώρες της Ευρώπης, και ιδιαίτερα της Νοτιοανατολικής, αυξάνει την ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής, βοηθάει στη μετάβαση σε μία «καθαρότερη» οικονομία, και καθιστά αυτό το έργο ρεαλιστικά και πραγματικά σημαντικό. Όχι μόνο για τις χώρες από τις οποίες περνά και ευνοούνται από τη διέλευσή του, αλλά και για τις χώρες στις οποίες θα καταλήγει το φυσικό αέριο που θα μεταφέρεται μέσω του αγωγού. To 2020, όταν αναμένεται να ολοκληρωθεί η κατασκευή του, ο TAP θα παρέχει μία ακόμη άμεση και αποδοτική οδό μεταφοράς φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, ο TAP ξεκινά από τους Κήπους στα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία όπου συνδέεται με τον αγωγό φυσικού αερίου Ανατολίας (TANAP).

Από εκεί το χερσαίο τμήμα του TAP διασχίζει τη Βόρεια Ελλάδα, οδεύει από τα ανατολικά προς τα δυτικά μέσω Αλβανίας και καταλήγει στις ακτές της Αδριατικής. Το υποθαλάσσιο τμήμα του αγωγού ξεκινά κοντά στην αλβανική πόλη Φιέρι και διασχίζει την Αδριατική για να συνδεθεί στο ιταλικό δίκτυο μεταφοράς φυσικού αερίου στη Νότια Ιταλία. Με την ολοκλήρωσή του, η διαδρομή του TAP θα έχει μήκος 878 χλμ. περίπου (Ελλάδα 550 χλμ., Αλβανία 215 χλμ., υποθαλάσσιο τμήμα 105 χλμ., Ιταλία 8 χλμ.). Το μεγαλύτερο υψόμετρο από το οποίο θα περάσει ο TAP θα είναι τα 2.100 μέτρα στα αλβανικά όρη, ενώ το βαθύτερο σημείο θα είναι τα 820 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Αδριατικής.

Όπως αντιλαμβάνεται κανείς πολύ εύκολα μιλάμε για ένα τεράστιας έκτασης έργο, ειδικά για τη χώρα μας, μιας και ο αγωγός διανύει 550 χιλιόμετρα σε ελληνικό έδαφος. Για ένα έργο που χρειάστηκε σχεδόν μια δεκαετία μελέτης και σχεδιασμού και περισσότερα από τρία χρόνια κατασκευής. Τα 550 αυτά χιλιόμετρα του αγωγού πέρασαν από εδάφη της Βόρειας Ελλάδας με σεβασμό στις περιβαλλοντικές και κοινωνικές συνθήκες. Και μάλιστα, πέρασαν με έναν τρόπο σχεδόν πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα.

Μερικές πτυχές λοιπόν αυτού του έργου θα εξετάσουμε με το παρόν  κείμενο, όπως την κοινωνική και περιβαλλοντική σκοπιά του, αφού ρίξουμε πρώτα μια ματιά στα εντυπωσιακά οικονομικά δεδομένα του ΤΑΡ. Μία επένδυση συνολικού ύψους €1,5 δισ. στη χώρα μας που απασχόλησε πάνω από 3.500 ανθρώπους, η πλειονότητα των οποίων προήλθε από τις ίδιες τις τοπικές κοινωνίες όπου πραγματοποιούνταν κατασκευή. Σε αυτούς δε, συγκαταλέγονται και πολλοί επιστήμονες, όπως αρχαιολόγοι και άλλοι ειδικοί στην αρχαιολογική έρευνα, μηχανικοί-τοπογράφοι, δικηγόροι, ερευνητές κοινωνικο-οικονομικών μελετών κλπ. Στο πλαίσιο της κατασκευής του αγωγού, εξάλλου, ο ΤΑΡ συνεργάστηκε με τουλάχιστον 800 επιχειρήσεις στη χώρα για την προμήθεια αγαθών και υπηρεσιών διαμονής, εστίασης, μεταφοράς, περιβαλλοντικής διαχείρισης, καθαριότητας, κοκ. Και βέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε και τις ελληνικές επιχειρήσεις που συμμετείχαν στα σχήματα τα οποία ανέλαβαν τις συμβάσεις Μελέτης, Προμήθειας και Κατασκευής του έργου. Πρόκειται για τις Άκτωρ, J&P Άβαξ, ΤΕΡΝΑ.

Αυτό όμως που θεωρούμε ακόμα πιο σημαντικό να αναδείξουμε είναι το πώς το έργο αυτό επηρέασε τις τοπικές κοινωνίες, τους ιδιοκτήτες και καλλιεργητές μέσα από τη γη των οποίων πέρασε, αλλά και πώς διαχειρίστηκε το οικοσύστημα των περιοχών στις οποίες πραγματοποιήθηκαν τα έργα του αγωγού ΤΑΡ. Θα εξετάσουμε λοιπόν τις ανθρώπινες ιστορίες, τους προβληματισμούς, τα εμπόδια που προέκυψαν, αλλά και τις ευκαιρίες που μπορεί ένα καλά οργανωμένο έργο να δημιουργήσει για την κοινωνία, μέσα από ενέργειες εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και στήριξης του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων που επηρεάστηκαν από την κατασκευή. Ενέργειες που όταν τις βλέπεις υλοποιημένες, μοιάζουν να είναι οι πλέον αυτονόητες και απαραίτητες. Είναι όμως τόσο ασυνήθιστες για την ελληνική πραγματικότητα.

Το συνολικό έργο του TAP για τις τοπικές κοινότητες, τους ανθρώπους που επηρέασε η κατασκευή του αγωγού, αλλά κυριότερα τους ανθρώπους που επηρεάζουν και θα επηρεάζουν με θετικό πρόσημο όσα αφήνει πίσω του ο αγωγός στο πέρασμά του, είναι δύσκολο να μετρηθούν. Τα 32 εκατομμύρια ευρώ που αποτελούν το σύνολο της δαπάνης στο πρόγραμμα Κοινωνικών και Περιβαλλοντικών Επενδύσεων του TAP μόνο για την Ελλάδα, είναι ένας αριθμός. Γιατί η ουσία αυτού του αριθμού μετριέται ουσιαστικά σε έργα, δράσεις, και χαμόγελα σε τόσες και τόσες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας.

Στόχος του προγράμματος Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών και Περιβαλλοντικών Επενδύσεων του TAP εξαρχής ήταν να συμβάλλει στη βελτίωση των μέσων και της ποιότητας διαβίωσης των τοπικών κοινωνιών πλησίον του Διαδριατικού Αγωγού, με τρόπο βιώσιμο και χωρίς αποκλεισμούς. O TAP, βάσει εκτεταμένου διαλόγου με τις τοπικές κοινωνίες, επικέντρωσε το επενδυτικό πρόγραμμά του σε τέσσερις βασικούς άξονες: (α) Ενίσχυση των μέσων βιοπορισμού για τους ανθρώπους των τοπικών κοινωνιών, (β) Υποστήριξη της αναβάθμισης της ποιότητας ζωής των τοπικών κοινωνιών, (γ) Προαγωγή της βελτίωσης των δεξιοτήτων και ικανοτήτων μέσα από τη στήριξη πρωτοβουλιών εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, και (δ) Βελτίωση της περιβαλλοντικής διαχείρισης.

Μία από τις πρωτοβουλίες που έκανε ιδιαίτερη εντύπωση και προβλήθηκε σημαντικά από τοπικά και πανελλαδικά μέσα ήταν το πρόγραμμα ΕΥΔΟΚΙΜΗ ΓΗ. Ένα πρόγραμμα ενίσχυσης της αγροδιατροφικής εκπαίδευσης που υλοποιήθηκε με χρηματοδότηση του ΤΑΡ στις τρεις περιφέρειες της Βόρειας Ελλάδας από όπου διέρχεται ο αγωγός, στο πλαίσιο των Κοινωνικών και Περιβαλλοντικών Επενδύσεων του έργου σε συνεργασία με το Ίδρυμα Μποδοσάκη. Στο πρόγραμμα μετείχαν ως φορείς υλοποίησης η Αμερικανική Γεωργική Σχολή (ΑΓΣ) και το Εθνικό Κέντρο Έρευνας & Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ), με στόχο την υποστήριξη ξεχωριστών αγροδιατροφικών προϊόντων ή ποικιλιών που παράγονται τοπικά κατά μήκος της όδευσης του αγωγού – όπως μέλι και μελισσοκομικά προϊόντα, ελιές και ελαιόλαδο, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, φασόλια, καρποφόρα δένδρα, πετιμέζι, πιπεριές και κτηνοτροφικά προϊόντα.

Το πρόγραμμα εξελίχθηκε σε δύο επίπεδα: το εκπαιδευτικό/συμβουλευτικό και το βιοτεχνολογικό. Σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος, οι συνεργάτες της ΑΓΣ και απευθύνθηκαν σε παραγωγούς, μικρές επιχειρήσεις και συνεργατικά επιχειρηματικά σχήματα που ενδιαφέρονταν να αναδείξουν τα προϊόντα τους. Οι εκπαιδευτικές δράσεις κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων του αγροδιατροφικού τομέα, από τη σπορά μέχρι το μάρκετινγκ και την πώληση ή ακόμη και τις εξαγωγές. Το περιεχόμενο της εκπαίδευσης ήταν προσαρμοσμένο στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των προϊόντων και των περιοχών. Ο δεύτερος άξονας του προγράμματος αφορά στη βιοτεχνολογική έρευνα από τους επιστημονικούς συνεργάτες του ΕΚΕΤΑ. Στόχος της διαδικασίας αυτής είναι να ταυτοποιηθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες των αγροδιατροφικών προϊόντων που επιλέχτηκαν, ώστε να δημιουργηθεί η γενετική τους «ταυτότητα» και να αναδειχθεί η προστιθέμενη αξία τους, με προοπτική να προωθηθούν τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή αγορά.

Είναι χρήσιμο και ενδιαφέρον συνάμα να συμπεριλάβουμε στο κείμενο την άποψη των ανθρώπων της εταιρείας, τη δική τους εκτίμηση και οπτική για το CSR έργο που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της κατασκευής του ΤΑΡ στην Ελλάδα.

Η Βασιλική Σωτηροπούλου, Διευθύντρια Κοινωνικών και Περιβαλλοντικών Επενδύσεων του TAP Ελλάδος, μίλησε στο News247.gr για εκείνα τα στοιχεία που διαφοροποιούν το συγκεκριμένο έργο από τα άλλα στα οποία έχει εργαστεί στην πολυετή πορεία της ως κοινωνικός επιστήμονας. Η κουβέντα μαζί της αφενός ανέδειξε τα χαρακτηριστικά του έργου, κι αφετέρου επιβεβαίωσε τη δική μας πεποίθηση για τον τρόπο με τον οποίο επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένες δράσεις:

“Για κάθε αίτημα που λαμβάναμε, είχαμε μία διαδικασία αξιολόγησης. Με κάποιο τρόπο έπρεπε να αποφασίσουμε ποιο έργο θα υλοποιήσουμε. Τα έργα που είχαν μεγαλύτερη βαρύτητα ήταν εκείνα που υποστηρίζονταν από την κοινωνία. Στα Άβδηρα ας πούμε, ο Δήμος ζήτησε μια ράμπα που διευκολύνει την πρόσβαση στη θάλασσα ανθρώπων με κινητικά προβλήματα. Το συγκεκριμένο αίτημα στηριζόταν από τοπικές οργανώσεις ατόμων με ειδικές ανάγκες, από συλλόγους γονέων και κηδεμόνων παιδιών με αναπηρία. Για εμάς έχει μεγάλη σημασία οι προτάσεις να στηρίζονται από τις τοπικές οργανώσεις, από την κοινωνία. Στα εγκαίνια του συγκεκριμένου έργου, η στήριξη αυτή ήταν σαφής“.

Θέλαμε να μείνουμε λίγο παραπάνω στα κριτήρια επιλογής των έργων. Γιατί, όπως φανταζόμασταν, υπήρχαν χιλιάδες αιτήματα για στήριξη κοινωνικών πρωτοβουλιών στη Βόρεια Ελλάδα. Κάποιες που θα έλυναν πρόσκαιρα κάποια προβλήματα και κάποιες που θα άλλαζαν τη ζωή των τοπικών κοινωνιών για πάντα. Και σε αυτό, ο ΤΑΡ είχε σαφή στρατηγική:

“ Η έλλειψη βιωσιμότητας και αναπτυξιακής λογικής είναι ένα θέμα σε ό,τι αφορά τα προτεινόμενα έργα ΕΚΕ. Εδώ στον ΤΑΡ διαπίστωσα με μεγάλη χαρά ότι τα κριτήρια επιλογής των δράσεων ήταν βάσει αναπτυξιακής λογικής. Ο σχεδιασμός μας ήταν εξ αρχής να στηρίξουμε πρωτοβουλίες που θα έχουν βιωσιμότητα και έργα αναπτυξιακού χαρακτήρα. Μας ζητήθηκε, για παράδειγμα, να χρηματοδοτήσουμε την ανακατασκευή ενός παλιού δημοτικού σχολείου για να λειτουργήσει ως βιβλιοθήκη και πολιτιστικό κέντρο. Για να αρχίσουμε να συζητάμε το συγκεκριμένο έργο, επιβεβαιώσαμε πρώτα ότι υπάρχει ικανός αριθμός κατοίκων από την ευρύτερη περιοχή που θα έχουν πρόσβαση, καθώς και ότι υπάρχουν οι ανθρώπινοι πόροι αλλά και η βούληση της συγκεκριμένης κοινότητας να το εξοπλίσει και να το λειτουργήσει. Αντίστοιχα, μας ζητήθηκε να χορηγήσουμε στα Eργαστηριακά Kέντρα των ΕΠΑΛ της Ανατολικής Μακεδονίας εξειδικευμένο τεχνικό εξοπλισμό προς όφελος των σπουδαστών «τεχνικών μηχανικών θερμικών εγκαταστάσεων & μηχανικών τεχνολογίας πετρελαίου και φυσικού αερίου». Για να εξασφαλίσουμε τη βιωσιμότητα της επένδυσης αυτής βεβαιωθήκαμε ότι υπάρχουν αρκετοί σπουδαστές που θα παρακολουθήσουν τη συγκεκριμένη ειδικότητα, ότι θα εκπαιδεύσουμε τους καθηγητές στη σωστή χρήση του εξοπλισμού, ότι η εγκατάσταση θα γίνει με γνώμονα τα πιο σύγχρονα κριτήρια ασφάλειας, κλπ. Αυτά τα στοιχεία είναι που δίνουν νόημα σε ένα έργο“.

Μία ράμπα για άτομα με κινητικά προβλήματα και άλλα έργα που τυγχάνουν μεγάλης αποδοχής από τις κοινωνίες, όπως παιδικές χαρές, ασθενοφόρα κι εξοπλισμός για τις υπηρεσίες διάσωσης. Υπήρχαν όμως έργα που δεν έκαναν τόσο «γκελ» στο ευρύ κοινό; Η Βασιλική Σωτηροπούλου απαντά:

“ Οι άυλες ενέργειες πάσχουν περισσότερο στην πρόσληψη από τον κόσμο που σε ένα βαθμό είναι λογικό, καθώς δεν είναι πάντα σαφές και απτό το όφελος. Μπορεί να είναι ένα έργο μικρής σχετικά αξίας, για παράδειγμα η δωρεά ενός παστεριωτή μητρικού γάλακτος. Το οποίο όμως είχε τεράστια σημασία για τη Βόρεια Ελλάδα, γιατί με βάση αυτόν τον παστεριωτή και έναν καταψύκτη που τον συνόδευε, δημιουργήθηκε η πρώτη τράπεζα μητρικού γάλακτος εκτός Αθηνών. Αυτό, ας πούμε, απευθύνεται σε ένα πολύ ιδιαίτερο κοινό. Ακαδημαϊκά βέβαια, όλοι μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει ένα τέτοιο έργο. Ένα δεύτερο παράδειγμα αποτελούν οι μελέτες διαχείρισης δασών, την εκπόνηση των οποίων χρηματοδοτήσαμε στη Δυτική Μακεδονία. Είναι ένα έργο το οποίο απευθύνεται σε συγκεκριμένο κοινό. Οι ντόπιοι, οι υλοτόμοι, αντιλαμβάνονται τη σημασία και γι’ αυτό ήρθε και σαν αίτημα μέσα από τους συνεταιρισμούς. Τα έργα, δηλαδή, ήρθαν από τον κόσμο μέσα από συλλογικά όργανα, από σωματεία, από τις τοπικές αρχές κι ακολουθήσαμε την ‘από τα κάτω’ (bottom-up) διαδικασία ώστε να φτάσουν στον TAP οι πραγματικές ανάγκες του κόσμου. Αυτός είναι ο σωστός τρόπος για να χτίσεις μία δράση ΕΚΕ. Διότι ο τελικός στόχος είναι να ανταποκριθείς στις ανάγκες του κόσμου και όχι της εταιρείας. Γι’ αυτό άλλωστε είναι και τόσο διαφορετικές και ποικίλες οι δράσεις μεταξύ τους“.

Στην συζήτησή μας δεν άργησαν να μπουν και τα ποιοτικά κριτήρια ή τα δεδομένα ασφαλείας. Είχαμε νιώσει άλλωστε τη σημασία των κανόνων ασφαλείας από τη διαδικασία που περάσαμε για να μπούμε στα γραφεία του TAP. Ή από τις εξιστορήσεις για το ότι η μετακίνηση των εργαζομένων προς τα εργοτάξια γίνεται με οδηγούς, για την ύπαρξη ιδιωτικών ασθενοφόρων μέσα στα εργοτάξια, για τα λάστιχα που στρώνανε στην Εγνατία για να περάσουν τα βαρέα οχήματα και να μην κάνουν φθορές. “ Θέλουμε πάντα να τηρούμε τα ποιοτικά standards μας, που δεν είναι διαπραγματεύσιμα. Και θέλουμε να είναι βιώσιμα τα έργα που παραδίδουμε. Η εταιρεία έχει πολύ υψηλά πρότυπα υγείας και ασφαλείας και αυτά τηρεί και στις δράσεις ΕΚΕ. Αναζητά δηλαδή, κατά το δυνατό, την εφαρμογή των standards κατασκευής του αγωγού και στις επιμέρους δράσεις και κατασκευές που γίνονται στο πλαίσιο του Προγράμματος ΕΚΕ“.

Γνωρίζοντας ότι το κατασκευαστικό έργο προχωρά προς την ολοκλήρωσή του, ήταν επακόλουθο να αναρωτηθούμε τι θα συμβεί με τις επενδύσεις σε κοινωνικές και περιβαλλοντικές δομές. Και λάβαμε την εξής απάντηση:

“ Το πρόγραμμα των Κοινωνικών και Περιβαλλοντικών Επενδύσεων ξεκίνησε με χρονική διαφορά σε σχέση με την κατασκευή. Οι συνάδελφοι στην κατασκευή μπορεί πλέον να αισθάνονται μια ικανοποίηση πως το δικό τους έργο ολοκληρώνεται. Αλλά και εμείς στην ομάδα ΕΚΕ, είμαστε περήφανοι που έχουμε καταφέρει να φέρουμε σε πέρας περισσότερες από 180 δράσεις στην Ελλάδα, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού μας έχει ήδη δεσμευθεί σε σχετικές πρωτοβουλίες. Η δύσκολη φάση του σχεδιασμού τελείωσε και εστιάζουμε πια κι εμείς στην ‘υλοποίηση’, συνεπείς στη δέσμευσή μας να παραδώσουμε τα έργα που έχουμε αναλάβει, προς όφελος των τοπικών κοινωνιών“.

Κλείνοντας την κουβέντα, ζητήσαμε από την κυρία Σωτηροπούλου να μας μιλήσει για τη δική της εμπειρία από το έργο μέχρι σήμερα:

“ Η επίγευση της δικής μου διαδρομής στο έργο του TAP είναι το αίσθημα ικανοποίησης για τη συμβολή τόσο τη δική μου όσο και της ομάδας μου, στο έργο μιας επιχείρησης που χρησιμοποίησε και υιοθέτησε κοινωνικές πρακτικές με γνώμονα τον άνθρωπο. Υλοποιούμε αυτό το πρόγραμμα ΕΚΕ με αρχές, αξίες, διαδικασίες, διαφάνεια, όλα τα απαραίτητα στοιχεία που χαρακτηρίζουν μία επένδυση ‘ηθική’. Και χαίρομαι ιδιαίτερα γι’ αυτό“.

Η προσέγγιση του ΤΑΡ στην ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος θα χρειαζόταν εκατοντάδες σελίδες για να περιγραφεί. Κι αυτό γιατί κάθε ένα από τα 550 χιλιόμετρα που κάλυψε ο αγωγός στο διάβα του στη χώρα μας, είναι κομμάτι της ελληνικής γης. Χωράφια με καλλιέργειες, δασικές εκτάσεις, δύσβατα σημεία, ποτάμια και φράγματα. Ο αγωγός συνάντησε κάθε πτυχή της γης και –ως όφειλε– επέδειξε τον δέοντα σεβασμό, πιστός στην αρχική υπόσχεσή του.

Το οικοσύστημα της Βορείου Ελλάδας συνιστά ένα δαιδαλώδες μωσαϊκό προς διαχείριση. Δαιδαλώδες ναι, αλλά όχι όμως και ακατόρθωτο για ένα τόσο καλά οργανωμένο και μελετημένο έργο. Ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2014, το ελληνικό Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής έδωσε την επίσημη έγκρισή του στη Μελέτη Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Επιπτώσεων (ΜΠΚΕ) που είχε υποβάλει ο ΤAP για το ελληνικό τμήμα του αγωγού. Το συγκεκριμένο έγγραφο, καθώς και οι συνοδευτικές μελέτες του αποτυπώνουν τις πιθανές περιβαλλοντικές, πολιτισμικές και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις κατά την κατασκευή και λειτουργία του αγωγού. Και όχι μόνο αυτό, αλλά περιλαμβάνουν επίσης μέτρα για την αποφυγή και την άμβλυνσή τους – τόσο κατά τη διάρκεια της κατασκευής, όσο και μετά την ολοκλήρωσή της, όταν ο αγωγός τεθεί σε λειτουργία.

Η συγκεκριμένη ΜΠΚΕ περιλαμβάνει αναλυτική περιγραφή της προτεινόμενης όδευσης του αγωγού στην Ελλάδα, τις μόνιμες και προσωρινές κατασκευές που χρειάστηκαν κατά τη φάση υλοποίησης (όπως οδοί πρόσβασης και εργοτάξια), καθώς και λειτουργικές εγκαταστάσεις. Για αυτή τη μελέτη αφιερώθηκαν έξι χρόνια εντατικών εργασιών για την επιλογή, τον καθορισμό και τη διαβούλευση της όδευσης του αγωγού με ευρύ φάσμα ενδιαφερόμενων μερών, όπως οι εθνικές, περιφερειακές και δημοτικές αρχές, οι εκπρόσωποι των τοπικών κοινοτήτων, αλλά και σχετικές ΜΚΟ.

Η δέσμευση του TAP για το περιβάλλον ήταν άλλωστε πάντα στον πυρήνα αυτού του πρωτοποριακού έργου. Ο TAP εξαρχής δεσμεύθηκε για την αποφυγή, ελαχιστοποίηση και άμβλυνση τυχόν δυσμενών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Η διαδρομή του TAP σχεδιάστηκε με προσοχή ώστε να αποφευχθούν, κατά το δυνατόν, οι περιβαλλοντικά και κοινωνικά ευαίσθητες περιοχές. Με στόχο τον περιορισμό του αποτυπώματος, οι εγκαταστάσεις χωροθετήθηκαν και πρόκειται να λειτουργούν με τρόπο που ελαχιστοποιεί τις φυσικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Έτσι, η κατασκευή του ΤΑΡ διεξάγεται με τη μικρότερη δυνατή κατανάλωση ενέργειας, περιορίζοντας τις εκπομπές αερίων, την απόρριψη λυμάτων και τη δημιουργία αποβλήτων. Ήδη, από την έναρξη της κατασκευής έως σήμερα ο ΤΑΡ έχει ανακυκλώσει το 96% των προερχόμενων από την κατασκευή απορριμμάτων από τα εργοτάξιά του, ενώ έχει επαναχρησιμοποιήσει σχεδόν 117.000 κυβικά νερού – όσο δηλαδή περιέχουν 47 πισίνες.

Επίσης, μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του αγωγού η γη που χρησιμοποιήθηκε επαναφέρεται στην πρότερη κατάστασή της – διαδικασία που σταδιακά ολοκληρώνεται στο σύνολο της όδευσης στη χώρα. Κι όλα αυτά, αφού οι ιδιοκτήτες και οι χρήστες γης έχουν αποζημιωθεί για τη χρήση της γης τους και τους σχετικούς περιορισμούς, πριν καν την έναρξη της κατασκευής στα αγροτεμάχιά τους.

Ας δούμε όμως αναλυτικά ποια ήταν η διαδικασία που ακολουθούσαν οι άνθρωποι του έργου σε κάθε περίπτωση. Γιατί κάθε μικρή λεπτομέρεια αυτής της διαδικασίας αναδεικνύει όχι απλά την βέλτιστη μεθοδολογία υλοποίησης, αλλά και το έντονο περιβαλλοντικό στοιχείο. Διότι στα 550 χιλιόμετρα της ελληνικής όδευσης αντιστοιχούν περί τα 10.170 γεωτεμάχια, στα οποία πάνω από 15.500 νοικοκυριά δραστηριοποιούνται ως ιδιοκτήτες ή/και χρήστες γης. Αριθμοί μεγάλοι που οδήγησαν στην απόφαση υιοθέτησης ειδικών μέτρων.

Πριν την κατασκευή, ο TAP λειτούργησε ειδικά κτηματολογικά γραφεία στις περιοχές που διέσχισε για να ταυτοποιήσει τη γη που θα επηρεαζόταν από την κατασκευή του αγωγού και τους ιδιοκτήτες και χρήστες της γης αυτής. Στα γραφεία αυτά, εργολήπτριες εταιρείες-ανάδοχοι του TAP ερεύνησαν, κατέγραψαν για πρώτη φορά ή επικαιροποίησαν τα διαθέσιμα κτηματολογικά στοιχεία σχετικά με την ιδιοκτησία και τη χρήση κάθε γεωτεμαχίου. Ήταν όμως σε όλες τις περιπτώσεις όλα ρόδινα και τακτοποιημένα; Φυσικά και όχι. Γι’ αυτό και για τους ανθρώπους που ήταν σύμφωνοι να παραχωρήσουν στον TAP πρόσβαση στη γη τους, αλλά δεν μπορούσαν να το κάνουν λόγω νομικών κωλυμάτων, ο TAP φρόντισε να συνδράμει οικονομικά για την επίσπευση της διαδικασίας νομικής αναγνώρισης.

Κατά τη διάρκεια της κατασκευής, αλλά και μετά το τέλος της, ο TAP εφάρμοσε και θα συνεχίσει να υλοποιεί ένα πρόγραμμα για τη στήριξη του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων που επηρεάστηκαν από το έργο – και ιδιαίτερα των ευάλωτων νοικοκυριών που εντοπίστηκαν και καταγράφηκαν. Σύμφωνα με το πρόγραμμα αυτό, όλα τα γεωτεμάχια που θα επηρεάζονταν από την κατασκευή θα είχαν, κατά το δυνατό, πλήρη αποκατάσταση – τουλάχιστον στην κατάσταση που βρίσκονταν πριν την κατασκευή του αγωγού. Ειδικότερα, ο TAP είχε σχεδιάσει μια σειρά πρωτοβουλιών τις οποίες υλοποιεί για να αποκαταστήσει και –όπου είναι δυνατόν– να ενισχύσει τα μέσα βιοπορισμού των καλλιεργητών. Τα μέτρα, εκτός από τις αποζημιώσεις που καταβλήθηκαν πριν καν την έναρξη της κατασκευής, περιλαμβάνουν δωρεάν διεξαγωγή εδαφολογικών μελετών και αναλύσεων για τη γη καθ’ όλο το μήκος του αγωγού σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, περαιτέρω συμβουλευτικές συναντήσεις με ειδικούς επιστήμονες, δωρεάν διάθεση λιπασμάτων σε όλους τους καλλιεργητές, αλλά και δωρεάν διάθεση δενδρυλλίων για τα γεωτεμάχια με πολυετείς καλλιέργειες (δένδρα). Μία επιπλέον σημαντική πτυχή του προγράμματος στήριξης του βιοτικού επιπέδου είναι η παρακολούθηση της παραγωγικότητας της γης για επαρκές χρονικό διάστημα. Και προγραμματίζεται, τέλος, προς υλοποίηση πρόγραμμα στήριξης των επηρεαζόμενων καλλιεργητών για να δημιουργήσουν οικοτεχνίες μεταποίησης των αγροτικών τους προϊόντων.

Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών κατασκευής του αγωγού ανά περιοχή, τέλος, ο TAP φρόντισε για δύο πολύ σημαντικά κομμάτια που αφορούν στο περιβαλλοντικό του αποτύπωμα. Την αποκατάσταση της γης από την οποία πέρασε ο αγωγός, αλλά και την επιστροφή της στους νόμιμους ιδιοκτήτες ή χρήστες της. Η περιβαλλοντική ευαισθησία του ΤΑΡ είναι εμφανής από την ιδιαίτερη προσοχή που δόθηκε στη σωστή αποκατάσταση της γης κι επαναφορά στην πρότερή της μορφή. Έτσι, μετά την επιχωμάτωση της τάφρου και την συμπίεση του χώματος, προχώρησαν στην επαναφορά της γης στην αρχική της κατάσταση. Ακολούθησε η ομοιόμορφη προσθήκη της φυτικής γης, του πιο παραγωγικού και γόνιμου χώματος στην επιφάνεια του εδάφους. Σε απαιτητικές περιοχές, όπως είναι οι απότομες πλαγιές, εφαρμόστηκαν ειδικά προγράμματα αναβλάστησης.

Ο αγωγός πέρασε από όμορφες γωνιές της χώρας μας, περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές. Και με μεγάλη μας χαρά διαπιστώνουμε ότι η επίδραση του TAP στις περιοχές αυτές ήταν όχι απλά ελάχιστη, αφήνοντας τη γη σε ίδια ή και καλύτερη κατάσταση από πριν.

Ο TAP οργάνωσε επίσης οκτώ σεμινάρια οικονομικής διαχείρισης, σε διαφορετικές κοινότητες κατά μήκος της διαδρομής του αγωγού. Στα σεμινάρια αυτά, στα οποία προσκλήθηκαν όλα τα νοικοκυριά που επηρεάζονταν, παρουσιάστηκαν θέματα οικογενειακού προϋπολογισμού, αποταμίευσης, επενδυτικών επιλογών, αγροτικής ασφάλισης, φορολογικών υποχρεώσεων και άλλες σχετικές θεματικές ενότητες.

Οι ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ είναι ιστορίες ανθρώπων και κοινοτήτων, ιστορίες που μαρτυρούν όχι μόνο όσα έφερε ο αγωγός στη ζωή των κοινοτήτων της Βορείου Ελλάδας, αλλά και όσα έμελλε να συναντήσει στο διάβα του από τους Κήπους στα βορειοανατολικά μας σύνορα μέχρι το πέρασμά του στα αλβανικά εδάφη. Οι διαδρομές αυτές των ανθρώπων έρχονται να δέσουν με τη διαδρομή του αγωγού, αυτά τα 550 χιλιόμετρα επί ελληνικού εδάφους, κι έτσι να χτίσουν ένα μωσαϊκό ιστοριών που δείχνουν ένα κομμάτι της Ελλάδας μας.

Ο Βαγγέλης είναι ένας αγρότης από τους Κήπους του Έβρου, το σημείο εκκίνησης του αγωγού για τα ελληνικά εδάφη. Είναι ένας άνθρωπος που μετά από κάποια χρόνια ξενιτιάς γύρισε στον τόπο του γιατί του άρεσε το χωριό, ήθελε να είναι εκεί. Ασχολήθηκε με τη γεωργία και ομολογεί πόση σημασία διαδραματίζει ο καιρός στην καθημερινότητά του. Το σημαντικότερο όμως που αναδεικνύει η δική του ιστορία και διαδρομή είναι το χρόνιο πρόβλημα του κτηματολογίου και της χαρτογράφησης των κτημάτων. Πριν περάσει ο αγωγός από τη γη του, δεν ήξερε ακριβώς πού ήταν τα όρια των κτημάτων του. Ο TAP συνέβαλλε στις χαρτογραφήσεις για τα δικά του χωράφια, αλλά και για όλους εκείνους από τη γη των οποίων θα περνούσε ο αγωγός σε απόσταση μέχρι και 100 μέτρα.

«Τώρα ξέρω ποια ακριβώς κτήματα είναι δικά μου» λέει ο Βαγγέλης. «Όπως ήταν η γη μας, έτσι μας της αφήσανε» πρoσθέτει, δίνοντας με έναν τόσο απλό όσο και ξεκάθαρο τρόπο το στίγμα για όλη τη διαδρομή του έργου και το σεβασμό με τον οποίο ο TAP αντιμετώπισε τους αγρότες.

Όλες οι ιστορίες σε αυτή τη σειρά βίντεο που ονομάστηκαν ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ φανερώνουν από κάτι για τη ζωή, τον σχεδιασμό και τον αντίκτυπο του έργου στη ζωή τόσων χιλιάδων συμπολιτών μας στη Βόρεια Ελλάδα. Κι αυτό που συναντάς σε κάθε προσωπική αφήγηση είναι η ευγνωμοσύνη για όσα έχουν διδαχθεί, μέσα από τη δουλειά τους στον TAP ή τις διάφορες δράσεις EKE που οργανώθηκαν από τους ανθρώπους του έργου.

Ο Κωνσταντίνος, για παράδειγμα, ένας οδηγός από την Αλεξανδρούπολη, μαρτυρά ότι είδε και έμαθε πράγματα που συναντά για πρώτη φορά. «Έχω πάρει πολλά μαθήματα στη δουλειά μου που με έχουν βοηθήσει να είμαι καλύτερος οδηγός, από άποψη ασφάλειας και συμπεριφοράς. Είναι αυτό που μου μάθανε εδώ, τα μέτρα ασφαλείας». Η Κατερίνα, από την άλλη, είναι μεταπτυχιακή φοιτήτρια από τη Θεσσαλονίκη. Σπουδάζει στην Καστοριά στον τομέα της ενέργειας αξιοποιώντας σχετική επιδότηση διδάκτρων του ΤΑΡ. «Η επιδότηση που δόθηκε από τους ανθρώπους του έργου, μου έδωσε την ευκαιρία να φοιτήσω δωρεάν στο πρόγραμμα».

Ιδιαίτερη αξία όμως έχουν τα κατά τόπους σεμινάρια της ΕΥΔΟΚΙΜΗΣ ΓΗΣ. Εκείνες δηλαδή οι ενέργειες που προγραμματίστηκαν για ανθρώπους των κατά τόπους κοινωνιών. Ο Μανώλης, ένας (αρχικά ερασιτέχνης) μελισσοκόμος από τη Σκύδρα έμαθε τυχαία για το σεμινάριο που διοργάνωσε η Αμερικανική Γεωργική Σχολή. «Συνάντησα ανθρώπους που δεν ήξερα ότι ασχολούνται με την μελισσοκομία και τώρα θα μπορώ να ανταλλάσσω μυστικά μαζί τους. Όλο αυτό ήταν μια αφορμή να δω πιο επαγγελματικά την ενασχόλησή μου με την μελισσοκομία».

Ο Βασίλης από την άλλη, κάτοικος της Νέας Πέτρας Ροδόπης, αναζητούσε λύσεις και εργαλεία που θα τον βοηθούσαν να αναπτύξει περαιτέρω τη δραστηριότητά του με τις ελιές. «Μεγάλο ποσοστό των αγροτών δεν έχει ούτε την κατάλληλη κατάρτιση ούτε την σωστή καθοδήγηση. Με αφορμή το σεμινάριο εγώ και οι συγχωριανοί μου πραγματοποιήσαμε μία αντίστοιχη ενέργεια εξειδικευμένη στις ανάγκες μας».

Ο TAP λοιπόν όχι απλά ενέπνευσε τους ενδιαφερόμενους να αναπτύξουν τις τεχνικές τους δεξιότητες, όχι απλά στάθηκε δίπλα σε εκείνους που είχαν ανάγκη, αλλά ώθησε και ανθρώπους να βρουν το δικό τους χάρισμα, να ασχοληθούν πιο εντατικά με εργασίες που –όπως συνειδητοποίησαν– θα ήταν η δική τους ελπίδα για το μέλλον.

Η Αναστασία είναι η Πρόεδρος της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης «Γενισέα». Μία από τις παραδόσεις του τόπου της ήταν η καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου. Αφού λοιπόν οργανώθηκαν οι γυναίκες της περιοχής, έψαξαν και βρήκαν το σπόρο για να κάνουν το πετιμέζι με την τεχνογνωσία που τους είχαν δώσει οι γονείς τους. «Ήθελα να το γευτούν προτού να φύγουνε και να το γνωρίσουμε εμείς και τα παιδιά μας. Το θεωρήσαμε χρέος μας. Δεν αντέχαμε όμως οικονομικά. Εκεί ήταν που ήρθαν οι άνθρωποι του αγωγού και πίστεψαν σε εμάς. Μας υποστήριξαν επιστημονικά και μας χρηματοδότησαν όλη τη γραμμή μεταποίησης. Τότε άρχισα να πιστεύω ότι το όνειρό μας έχει γίνει πραγματικότητα».

Ή ο Χρήστος, ένας ξενοδόχος από τις Σέρρες που μίλησε για το μέλλον της επιχείρησης και της περιοχής του μετά το πέρασμα του αγωγού. «Οι άνθρωποι του αγωγού και του συγκεκριμένου έργου, βοήθησαν την περιοχή μας βραχυχρόνια και μακροχρόνια». Αυτός ήταν άλλωστε και ο σκοπός. Όχι απλά να επέμβουν, όπως συμβαίνει δυστυχώς συχνά, με τονωτική ένεση και χρηματοδότηση για μερικά χρόνια. Σκοπός του TAP ήταν να χτίσει τις βάσεις για ένα καλύτερο μέλλον στην περιοχή. Με απόλυτο σεβασμό στο περιβάλλον και την ιστορία του τόπου. Οι επόμενες ιστορίες και διαδρομές μαρτυρούν ακριβώς αυτό.

Η Κάτια είναι αρχαιολόγος που ζει κι εργάζεται στην Καβάλα. Ακολουθούσε τη διαδρομή του αγωγού, μελετώντας, καταγράφοντας, σταματώντας όπου χρειαζόταν το έργο ώστε να διαφυλαχθεί η πολιτιστική και πολιτισμική μας κληρονομιά. «Σε αυτό το έργο συνεργάζονται πάρα πολλά άτομα από διαφορετικές ειδικότητες. Ο τρόπος που κινείται ο καθένας, που εργάζεται ο καθένας, είναι μέρος μιας χορογραφίας της όλης κατασκευής. Αν δεν υπήρχε αυτό το έργο και αυτή η προσπάθεια, πολλά από τα ευρήματα δεν θα είχαν έρθει στο φως».

Η Κάτια είναι μία από τους 650 ειδικούς στην αρχαιολογική έρευνα (αρχαιολόγοι, τοπογράφοι, σχεδιαστές, κλπ.) και εργάτες που απασχολήθηκαν στο έργο, υπό την επίβλεψη των κατά τόπους Εφορειών Αρχαιοτήτων, σε στενή συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Με τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν να καλύπτουν 7.000 και πλέον χρόνια ιστορίας. Στα πρωιμότερα ευρήματα συγκαταλέγονται οικιστικά κατάλοιπα από την 6η-5η χιλιετία π.Χ. που βρέθηκαν στον Αντίγονο Φλώρινας· θραύσματα κεραμικής της νεολιθικής περιόδου (5.300-3.200 π.Χ., περίπου) από τη Μεσορράχη Σερρών· κατάλοιπα οικισμού της πρώιμης εποχής του χαλκού (3.200-2.000 π.Χ.) στα Άβδηρα της Ξάνθης· και νεκροταφείο της ίδιας περιόδου στον Περδίκκα Κοζάνης. Τα υστερότερα ευρήματα, από την άλλη, είναι μεταβυζαντινά, όπως τα υδραγωγεία που ανασκάφηκαν στους Δήμους Τοπείρου και Αβδήρων Ξάνθης και το τμήμα ναού στην Ποριά Καστοριάς. Ακόμη πιο πρόσφατο, είναι το ασημένιο σέρβικο νόμισμα του 19ου αι. που βρέθηκε σε νεκροταφείο στους Πύργους Κοζάνης.

Οι ιστορίες των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ είναι απλές αλλά συνάμα τόσο, μα τόσο σημαντικές. Σε κάθε γωνιά των 550 χιλιομέτρων που διένυσε ο αγωγός στη χώρα μας. Σε κάθε απομακρυσμένη περιοχή που δεν μπορούσε να φανταστεί τη βοήθεια που θα λάμβανε όχι από το κράτος ή από κάποια πρωτοβουλία της Περιφέρειας, αλλά από μία ιδιωτική πρωτοβουλία, από ένα έργο. «Για 10 χρόνια θα έχουμε δουλειά κι εγώ και τα παιδιά μου. Δουλεύουν οι συνεταιρισμοί, δουλεύει τόσος κόσμος». Αυτό μαρτυρά ο Νίκος, ένας υλοτόμος από την Κυψέλη Νεστορίου. Πρέπει να γίνει μελέτη για να δεις ποια δέντρα θα κοπούν, πρέπει να δοθούν χρήματα για να έχει δουλειά ένας υλοτόμος. «Οι άνθρωποι του έργου βοήθησαν, έδωσαν τα χρήματα για να γίνουν οι διαχειριστικές μελέτες δασών φέτος στο Δήμο Νεστορίου». Σκεφτείτε ότι αυτός ο άνθρωπος και οι συντοπίτες του θα έχουν 10 χρόνια δουλειά, επειδή κάποιος ανέλαβε να χρηματοδοτήσει τη σχετική μελέτη για λογαριασμό τους.

Υπενθυμίζουμε ότι ένας από τους αρχικούς πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίχθηκε το έργο του TAP, και μάλιστα ένας από τους σημαντικότερους, ήταν το περιβάλλον. Κι ακόμα κι αν η μαρτυρία του Γιάννη, ενός μηχανικού περιβάλλοντος από την Καστοριά ο οποίος περπάτησε όλη τη διαδρομή των 550 χιλιομέτρων από την αρχή ως το τέλος της, δεν μπορεί να αποτυπώσει το σύνολο της προσφοράς προς το περιβάλλον, μας κάνει να αντιληφθούμε κάτι πολύ σημαντικό. Ότι το έργο αυτό έγινε όχι απλά με σεβασμό προς το περιβάλλον και τη διαδρομή του αγωγού στην ελληνική γη, αλλά και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. «Το έργο μάς παρείχε όλα τα σύγχρονα εργαλεία τεχνολογίας για να μπορέσουμε αυτές τις ιδέες που είχαμε να τις εφαρμόσουμε στο πεδίο. Περπατήσαμε, καταγράψαμε, ανακαλύψαμε, προστατεύσαμε την άγρια ζωή σε όλες τις φάσεις κατασκευής αυτού του έργου, έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε το μέλλον της και τη διατήρησή της».

Αφήσαμε για το τέλος αυτής της ενότητας την ιστορία μίας μητέρας, της Άννας. Όχι γιατί η χρηματοδότηση αυτής της ενέργειας ήταν σημαντικότερη από άλλες, ούτε γιατί το συγκεκριμένο έργο είχε κάποια ξεχωριστή σπουδαιότητα δίπλα στα άλλα. Αλλά γιατί είναι μία δράση που αποτυπώνει το πώς οι τοπικές κοινωνίες μπορεί να ωφελήθηκαν με τρόπους που δεν είχαν σκεφτεί ως τότε. Η περιοχή Ροδίτης της Κομοτηνής απέκτησε μία νέα παιδική χαρά, χάρη στην συλλογική προσπάθεια μερικών μαμάδων που ήθελαν ένα ασφαλές και ωραίο μέρος να παίζουν τα παιδιά τους, σε εκείνο ακριβώς το σημείο που συνήθιζαν να παίζουν εκείνες. Όπως λέει η Άννα «Έπρεπε να βρω μια λύση για τα παιδιά του χωριού να παίζουν σε ένα κατάλληλο και ασφαλές μέρος. Στην πορεία η ατομική προσπάθεια έγινε συλλογική, μια υπόθεση μαμάδων. Ο Δήμαρχος μίλησε στους ανθρώπους του έργου και συμφώνησαν. Όλα έγιναν γρήγορα και επιτέλους έχουμε ένα μέρος για να παίζουν τα παιδιά μας άφοβα».

Σε έναν κόσμο CSR στον οποίο οι εταιρείες έχουν μπει σε έναν άτυπο αγώνα μεγαλύτερης προσφοράς, είναι λίγοι εκείνοι που θα σταθούν στην ουσία των πραγμάτων. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον προσελκύουν τα νούμερα, ο κόσμος ζητά να δει αποτελεσματικότητα ή ενέργειες που μιλούν κατευθείαν στο συναίσθημα. Κοιτώντας συνολικά το πρόγραμμα Κοινωνικών και Περιβαλλοντικών Επενδύσεων του TAP, στο πλαίσιο αυτής της μεγάλης δημοσιογραφικής έρευνας για το παρόν κείμενο, είναι δύσκολο να αποτυπώσεις συγκεκριμένα έργα, συγκεκριμένες παραμέτρους. Ακριβώς γιατί το περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόσωπο του TAP είναι πολύμορφο. Διότι όπως μας εξήγησε η Διευθύντρια του προγράμματος, Βασιλική Σωτηροπούλου, οι επενδύσεις του ΤΑΡ απαντούν σε ουσιαστικές ανάγκες όπως τις εκφράζουν οι ίδιοι οι άνθρωποι που επηρεάζονται από το έργο. Και οι ανάγκες κάθε περιοχής είναι διαφορετικές.

Αν ρωτάτε εμένα, δίνω μεγαλύτερη έμφαση στη φιλοσοφία με την οποία έγινε αυτό το έργο, στον σεβασμό στους ανθρώπους, το περιβάλλον, τις τοπικές κοινωνίες. Στην μελέτη και την οργάνωση που οδήγησε ώστε αυτό το έργο να υλοποιηθεί με αρτιότητα ζηλευτή. Στο πώς αντιμετώπισαν κάθε έναν/κάθε μία που συμμετείχε ή επηρεάστηκε από την κατασκευή με τον έναν ή τον άλλο τρόπο.

Κι αυτό είναι το συμπέρασμά μου για το μεγάλο έργο κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου ΤΑΡ στην Ελλάδα: ότι στις διάφορες περιοχές της δράσης του, ο TAP φρόντισε ευρύτερα τις κοινωνικές δομές. Με χρηματοδοτήσεις, με χορηγίες, με προσφορά σε τόσα επίπεδα. Με έργα ηχηρά και σημαντικά, έργα χειροπιαστά που μαρτυρούν πέραν πάσης αμφιβολίας το πόσο ουσιαστικό ήταν αυτό το παράπλευρο έργο του TAP.

Το πρόσωπο και η φιλοσοφία μίας εταιρείας αντανακλάται στους ανθρώπους της. Μιλώντας με ανθρώπους του έργου, ανακαλύπτοντας τις ιστορίες τους –είτε τις αφηγήθηκαν στην κάμερα των ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ είτε όχι– αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα ότι αυτή η ολιγοετής «θητεία» στον TAP ήταν κομβική για όλους αυτούς τους ανθρώπους. Γιατί ανέδειξε τις δεξιότητές τους, γιατί τους παρείχε τα απαραίτητα εφόδια και εργαλεία για να αποδείξουν την αξία τους, γιατί τους έδειξε ότι υπάρχει καλύτερος τρόπος και τους βοήθησε να γίνουν καλύτεροι επαγγελματίες.

Με τον ίδιο τρόπο που ο οδηγός έκανε βίωμά του να λειτουργεί πάντα σύμφωνα με τους κανόνες ασφαλείας και οδήγησης, που ο μηχανικός περιβάλλοντος ανακάλυψε το εύρος των δυνατοτήτων του και που η αρχαιολόγος ανέσκαψε περιοχές όπου πιθανώς δεν θα έφτανε ποτέ, έτσι, κάθε ένας από τους εργαζομένους στον TAP είχε και έχει μία ιστορία να αφηγηθεί. Μία ιστορία που δίνει ίση αξία σε εκείνον ή εκείνη που την έζησε αλλά και σε εκείνους που την έκαναν να συμβεί.

Το έργο, όπως είπαμε και από την αρχή του κειμένου, είναι το σημαντικότερο έργο υποδομής στην Ελλάδα της κρίσης. Και η επίδραση που θα έχει ο αγωγός στην οικονομικοπολιτική δύναμη της χώρας μας είναι τεράστια. Πριν όμως δούμε τα μακροπρόθεσμα οφέλη του κράτους και των πολιτών του εν γένει, σε αυτό το κείμενο προσπαθήσαμε να ρίξουμε μια ματιά στα οφέλη όλων εκείνων που είτε δούλεψαν σε αυτό το έργο είτε επηρεάστηκαν από αυτό. Σε όλους εκείνους που «κέρδισαν» με τον έναν ή τον άλλο τρόπο από τον TAP.

Κλείνουμε το κείμενο αυτό με το ίδιο αίσθημα υπερηφάνειας με το οποίο το ξεκινήσαμε. Σαν να είναι ένα δικό μας έργο, σαν να πατήσαμε κι εμείς τη γη από την οποία πέρασε ο αγωγός, σαν να μας χρωστάει η πολιτεία κι εμάς ένα μπράβο που το έργο φτάνει στο τέλος του με αυτούς τους όρους και τόσο γρήγορα. Κι αυτή την υπερηφάνεια θα την κρατήσουμε σαν το πιο σημαντικό φυλαχτό. Γιατί θα μας θυμίζει πως ακόμα κι αν υπάρχουν δεκάδες στραβά τριγύρω, αυτή η χώρα έχει και τους ανθρώπους και την πρωτοβουλία για να πηγαίνει μόνο μπροστά.